Լիսկաների ժամանակը (մեր չգրված օրենքների տիրույթում)

Մարտահրավերս մարդահրավեր է` մարդանալու հրավեր է:
Ծաղկակաղամբը պլեբեյ էր, որ երազում էր ծաղիկ դառնալ: Թագավորն այն խոհարարն է, որն առաջինը պետք է առնի իր եփած ապուրի համը:
«Խոհերի արկածախնդրություն»,
Վարուժան ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆ

«ՄԱՐՏԱՀՐԱՎԵՐՍ ՄԱՐԴԱՀՐԱՎԵՐ Է` ՄԱՐԴԱՆԱԼՈՒ ՀՐԱՎԵՐ Է»
Մեր պատմության նորագույն շրջանը լի է զարմանահրաշ անակնկալներով: Մեր նորագույն պատմությունն ունի իր սահմանադրությունը, և այն գործում է չգրված օրենքների տիրույթներում:
ՀՀ Սահմանադրությունը հաշվետու է Վենետիկյան հանձնաժողովին: Սակայն երկրում գործում է չգրված օրենքների սահմանադրությունը, համաձայն որի` հանրապետությունը խանություն է, մի զարմանալի խառնարան, ուր սքանչելիորեն միաձուլված են իտալական մաֆիայի, լատինաամերիկյան խունտայի և արևելաասիական բարբարոսության լավագույն ավանդույթները: Իշխանական վերնակույտը հնարագիտության գլուխգործոցներ է կերտում, այսօր, նաև վաղը և գալիք բոլոր օրերին չգրված օրենքներն են Էրիվանի խանության գոյակերպը ճշտելու: Սուրեն-Լիսկան պատուհասում է Սյունիքը: Սուրեն-Լիսկան Սյունիքի հերոսն է (համաձայն իշխանական վերնակույտի քարոզչության), նաև Սյունյաց աշխարհի հրոսակը (համաձայն հասարակական կարծիքի և ժողովրդական համոզմունքի): Ինչևէ, Լիսկան է այսօր թամբի վրա, ոչ մենք: ՈՒ երբ Լիսկա-կրտսերը հերթական անգամ պատուհասեց Սյունիքը, փորձ արվեց վարկաբեկելու երկրի խորտակվող արդյունաբերական համալիրի հրամանատարներից մեկին, թերևս վերջին մոհիկանին, հարգարժան տիկին Ենոքյան Գոհարին:
Գոհար Ենոքյանը, տակավին դեռատի մի կին, բրեժնևյան մուրճի և զնդանի միջև գարուն բերեց Հայաստան` վերակենդանացնելով «Գարուն» ֆաբրիկան: Երբ էր սա, այն «լուսաշող» օրերին, երբ Սամարայից մինչև Սամարղանդ և Թալինից մինչև Տալլին արդյունաբերական միավորները, Կրեմլի պարտադրանքով, պճնվում էին գաղափարական նեխահոտ շպարով: «Կլարա Ցետկինի անվան մանկական հագուստի գործարան», «Նադեժդա Կրուպսկայայի անվան թիվ 1 հանրապետական ծննդատուն», «Իլյիչի լամպերը», հիգիենիկ պարագաների արտադրամաս և այսպես շարունակ: Պճնվում էին, բայց պլանները չէին կատարում: «Գարունն» ու Գոհարը մեր օրերում խոց են ոմանց կոկորդում: Խոցը վիրահատել է պետք, կա՞ ավելի փորձառյալ վիրաբույժ, քան Կարոն է Յուվեցի:
Մի խոսքով` մենք շարունակ մարդանալու հրավեր ենք ուղղում առ վերնակույտ, վերնակույտը չի մերժում և սիրով մտնում է խաղի մեջ` ժամ առ ժամ տմարդանալով:

Համակարգը հնարագետ է և արդեն պատրաստում է իրեն արժանի փոխարինողների (չգրված օրենքների անեծքը ափեափ է խփվում): Տեսեք, եթե հանկարծ վերնակույտային մի ժառանգորդի գրպանում հաշիշ է հայտնաբերվում, հանրապետության դատաիրավական համակարգը հաշիշը, Դեյվիդ Կոպերֆիլդին վայել ճարպկությամբ, փոխարինում է մի բուռ ալյուրով: Փոշին փոշի է, հանցագործ հաշիշը բարձրագույն ատյանի հոնքի մեկ ոլորմամբ փոխարկվում է բարեգործական ալյուրի: Սուրեն-Լիսկայի ժառանգորդը սերնդակցի տեսողությունն է փչացնում, անխռով հաշմում է իր մերձավորին: Փառավորվիր, Սյունյաց աշխարհ, խանությունը աննահանջ է:

Համակարգը հնարագետ է, Կոտայքը, Աբովյան քաղաքը, Առինջ գյուղն ու բարգավաճված մի ողջ ժողովուրդ արդեն Ծառուկյանի տոհմական ժառանգությունն են: ՈՒ մի՞թե միանգամայն տրամաբանական չէ, որ Աբովյանի քաղաքապետը պիտի ընտրվի չգրված օրենքի տառին և ոգուն հարիր: Այսինքն` ծառուկյանակերպ մեկը:

Սուրբ Սարգիս աթոռանիստ եկեղեցին, «Հաղթանակ» կամուրջը, Փարաջանովի տուն-թանգարանը, Երևանի կոնյակի գործարանը, վերջապես Հրազդան գետն ու գեղակերտ ձորը Մաշտոցի պողոտայի սկզբում են: Պողոտան 1 կմ ընթանում-ավարտվում է Մատենադարանում: Ավելի վեր, արդեն հորիզոնում, խոյանում է «Մայր Հայաստան» վեհաշուք կոթողը: Մատենադարանի և կոթողի միջև շքեղ մի առանձնատուն է ճշգրտում մեր պարանոցներին ագուցված խաղի կանոնները, հաստատելով չգրված օրենսդրության հաղթանակը: Առանձնատունը կառուցել է Սուրեն-Լիսկան, մայրաքաղաք ժամանելով նա և յուր ժառանգները պիտի բլրից հսկեն Էրիվանի խանության գոյակերպը: (Թե քանի ջահելի աչք կհանվի մայրաքաղաքում, քանի ականջ ու ամորձի լիսկայակերպերը կհոշոտեն, դժվար չէ պատկերացնելը):

Մխչյանից մինչև Երասխավան հայոց բարեբեր գյուղերի շարանն է, նրանք շարք են բռնել, ինչպես մեր ոսկեխունկ աշնան գունեղ ու համեղ անալին մետաքսաթելի վրա: Շշնջում ես գյուղերի անուններն ու սիրտդ հիանում-լիանում է բերկրանքից, Բուրաստան և Այգեստան, Մրգավան ու Բերքանուշ, դե եկ ու մի՛ երգիր քառաձայն երգչախմբով` արծաթաղողանջ նվագախմբի ձայնակցությամբ. եղբայր հայեր, մի՞թե սա չէ դրախտը երկրի վրա:
Սա է: Մխչյանից մինչև Երասխավան լքում են գյուղերը, արդեն ժամ առ ժամ: Գրողը տանի, գյուղերը դատարկվում են, գյուղաբնակը հեռանում է, բայց չէ՞ որ կանգուն-գործունյա են միջազգային բոլոր չափորոշիչների պահանջներով կառուցված բենզա և գազալցակայանները: Եռանդուն պորտապար է բռնել Մրգավանի գյուղական գիշերային ակումբը: Ի վերջո` Արտաշատ հինավուրց ոստանի ճիշտ սրտում բրգացած «Արտաշատ մոլ» առևտրի, զվարճանքի, խայտանքի և խայտառակության կենտրոնը հաստատում է չգրված օրենքների գերակայությունը գրվածների հանդեպ։ Ո՞վ է սույն մեծագործությունների հեղինակը: Անշուշտ, չկան տարակարծություններ, նա է, Հովիկ Արգամիչը: ՈՒ մի՞թե կարող են լինել այլակարծություններ, թե ով է դառնալու Արտաշատի քաղաքապետ, անշուշտ Արգամ Հովիկովիչը: (Հեռանկարում մի չքնաղ պատկեր է ուրվագծվում: Արարատի մարզպետարանն է, դռանը փակցված մի սև մարմարյա ցուցանակ: Ցուցանակին էլ ոսկեզօծ տառեր են սոսնձված: Կարդում ես, և պարզվում է, որ Արարատի մարզպետն է Կարոն Յուվեցի։ Սա հնարավո՞ր է։ Անշուշտ):

«ԾԱՂԿԱԿԱՂԱՄԲԸ ՊԼԵԲԵՅ ԷՐ, ՈՐ ԵՐԱԶՈՒՄ ԷՐ ԾԱՂԻԿ ԴԱՌՆԱԼ»
Այսպիսով` ՀԷՑ-ը և այլք սանձարձակվում են և սնանկության անդունդն են հրում հանրապետությունն ու հայությանը: Սա մի ողջ ավազակապետական սինդիկատ է, միաբան և գաղափարապես կայուն: Այ թե ովքեր են բռնազավթել մեր ջուրը հանապազօր` 1. Հայկական ատոմային էլեկտրակայան ՓԲԸ, 2. Միջազգային էներգետիկ կորպորացիա ՓԲԸ, 3. «Երևանի ջերմաէլեկտրակենտրոն» ՓԲԸ, 4. «Հրազդանի էներգետիկ կազմակերպություն» ԲԲԸ, 5. «Գազպրոմ Արմենիա» ՓԲԸ-ի «Հրազդան-5» կայան, 6. «Բարձրավոլտ էլեկտրացանցեր» ՓԲԸ, 7. «Հաշվարկային կենտրոն» ՓԲԸ: Բայց գուցե ամպրոպաձայն ասպարեզ մտնեն ՀՀ գլխավոր դատախազն ու ՄԻՊ-ը: Ասպարեզ մտնեն և հաշվետվություն պահանջեն վերոնշյալ սուբյեկտներից: Իսկ մենք կամ վերցնելու ենք նրանց նետած ձեռնոցը, կամ էլ կքելու ենք անարգանքի ծանրացող բեռան տակ: Եկեք այսօր ծուռ նստենք և շիտակ գիտակցենք. ակնհայտ էր, որ մի նոր «մազութի գործ է» թխվում: Վերնակույտի ընչաքաղցությունը սահմանազուրկ է, զարկ զարկի հետևից, զարկ ստոծանուն, զարկ ամորձիներին, մի զարկ էլ (վարչապետը կասեր` բամփ)` աջ այտին: Որպես հանցագործ մի ձեռնարկ ՀԷՑ-ը պիտի դատի տրվի, ՀԷՑ-ը պիտի ահռելի գողոնը վերադարձնի և ամոթահար լքի հանրապետությունը: Վստահ եղեք, էլեկտրաէներգիայի սակագինը բարձրանալու է, ինչի բազմախոստում վկայությունը բարձրագույն օթյակի մունետիկների վեհաշունչ հորդորն է հայ հանրությանը` լինել երդվյալ, լինել տառապյալ, լինել հոգեշահ և մոռանալ փորի մասին: (Չէ՞ որ նոր թանկացումներ են սպասվում, որը կանիծի մեր փորը, սակայն կօրհնի նրանց հորի փոխված փորն ու աղիները): Մոռանում ենք սիրահոժար: Զի փորի կուռքացումը վստահաբար հասարակության մենաշնորհը չէ: Եվ երկրի, ժողովրդի ու նրանց ապագայի խորտակումը չափազանց վաղուց արդեն պատմական իրողություն է: Ելքը մեկն է` կտրուկ մեծացնել արտագաղթի հոսքը, ի մասնավորի ապահովել ԵԱՏՄ-ն որակյալ հայոց մտքով-բազկով-շնորհքով: Մի՞թե վատ է, այսօր չէ վաղը դառնալու ենք բարգավաճ ու ապահով մի հանգրվան, թեկուզ և կիսագաղութի կարգավիճակում: Այդ արևագալ օրերում մեր վերնակույտը թույլ կտա մեզ նաև փորի մասին մտորել, ասենք այսպես, նվազագույն զամբյուղի կալորիականությունը համարժեքելով համակենտրոնացման ճամբարների սննդակարգին:

«ԹԱԳԱՎՈՐՆ ԱՅՆ ԽՈՀԱՐԱՐՆ Է, ՈՐՆ ԱՌԱՋԻՆԸ ՊԵՏՔ Է ԱՌՆԻ ԵՓԱԾ ԱՊՈՒՐԻ ՀԱՄԸ»
Ելքը մեկն է, հայոց վերնախավը (նախագահականը, կառավարությունը և խորհրդարանը) հուլիս-օգոստոս-սեպտեմբեր ամիսներին, այսինքն` երբ գները ամենուր վեր կճախրեն, թող ձգեն գոտիներն ու մեկ եռամսյակ ապրեն ժողովրդի կյանքով: Պաղատում եմ, վեհաշուք տիկնայք և տիարք, վայելեք ձեր եփած ապուրը նախաճաշին, ճաշին և իրիկնահացին: Վայելեք, հետո արդեն հորդորեք մեզ հավատալ ու վստահել ձեզ։ Սա իրականացրեք անպատճառ, չէ՞ որ յոթ սարերի հետևում չեն խորհրդարանական ընտրությունները։

Վրեժ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Էլֆրիդա Մելիքյանի Էրգիրն ու Երկիրը
• Կենաց ծառի այգեպանը
• Ողբերգազավեշտ
• Ազգային կապիտալը պետականության անկյունաքար
• Հովվերգական դավադրություն (բացահայտված է ՔՊ-ի հինգերորդ շարասյունը)
• Ֆուտուրիզմից ռեալիզմ («պետականամետ» քրոնիկոն)
• Ողբերգազավեշտ՝ պետականակերտման նվագակցությամբ
• Մշակութային ճակատը երկրի փրկօղակ
• Ռազմաքաղաքական ուխտագնացություն դեպի Վաղարշապատ
• Եվ կրկին կիսալուսին յաթաղանն արյուն է վիթում
• Երկրի կանաչ դեսպանը
• Որդան կարմիր երկիրի երկունքը․ դար XX (էսսե)
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• «Կերպարվեստի Արարատ երկրում»
• Հայաստանը` Կերպարվեստի Արարատ երկիր (հռչակագիր)
• Անատոլի Ավետյանի Վանաձորը, երկիրն ու աշխարհը
• Ակսել Բակունցի հանճարն ուղենիշ է ինձ համար. Արամ Մաշուրյան
• «Սորոսի արտաքսումը»
• «Մի թողեք ճայերը ծիծաղեն» կամ՝ Մուշեղիչին վայել տոն

Մեկնաբանություններ