«Ես չեմ ուզում իմ զավակին ժառանգել էս տեսակ մեծ խնդիր, ես ուզում եմ էս հարցը լուծվի՝ կամ-կամ»

«Իրատեսի» հյուրը դերասան ԱՐՄԱՆ ՆԱՎԱՍԱՐԴՅԱՆՆ է:

(սկիզբը` այստեղ)

«ՉԵ՞ՆՔ ՀԱՍԿԱՆՈՒՄ, ՈՐ Ո՛Չ ԳԱԶ ՈՒՆԵՆՔ, Ո՛Չ ՆԱՎԹ ՈՒՆԵՆՔ, Ո՛Չ ՄԻ ԶԻԲԻԼ ԷԼ ՉՈՒՆԵՆՔ. ՄԵՐ ՈՒՆԵՑԱԾԸ ՄԱՐԴՆ Է»

-Արման, ինչպե՞ս է ստացվում, որ արվեստագետը հասկանում է, շարքային հայ մարդը հասկանում է, թե ինչ է կատարվում մեզ հետ, ինչ է ուզում մեր թշնամին, ինչպես պիտի վարվել՝ նրանց նպատակներն ի չիք դարձնելու համար, իսկ այն մարդիկ, ովքեր ի պաշտոնե կոչված են հասկանալու, չեն հասկանում:
-Նրանք էլ են հասկանում: Բայց խաղաղությունը ձեռնտու է գործող իշխանություններին: Ոչ ոք չի ուզում իր իշխանության օրոք պատերազմ լինի: Ալիևն էլ չէր ուզում: Նա հաղթանակ էր ուզում, որը չստացավ: Նրան պետք է ընտրություններից առաջ իր ձեռքին կռվան ունենալ, բայց, փաստորեն, չունեցավ: Ոչ մի իշխանություն իր կառավարման օրոք խնդիրներ չի ուզում ունենալ, բայց ես ուզում եմ այս հարցը լուծվի: Ես՝ որպես Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի, որպես հայ մարդ, ուզում եմ էս խնդիրը լուծվի: Ինչո՞ւ: Մեր պապերին չհաջողվեց էս հարցը լուծել, մեր հայրերին էլ չհաջողվեց: Նրանք ժառանգեցին մեզ էս խնդիրը: Մեզ էլ չի հաջողվում լուծել, ու մենք այն ժառանգում ենք մեր զավակներին: Ես չեմ ուզում իմ զավակին ժառանգել էս տեսակ մեծ խնդիր, ես ուզում եմ էս հարցը լուծվի՝ կամ-կամ:
-«Կամ»-ի մի եզրում մեր բնաջնջումն է: Հաշվի առե՞լ ես սա:
-Շատ խելացի պետք է լինել: Ես մեկ-մեկ մտածում եմ. «Դու լինեիր նախագահ, ի՞նչ կանեիր»: Շատ բարդ հարց է: Ամեն ինչ սկսվեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանից: Նա մի շատ մեծ սխալ արեց, որը դարձավ դժբախտություն մեր ազգի համար: Նա եկավ իշխանության և կասեցրեց դաշնակցության գործունեությունը Հայաստանում: Ես դաշնակցական չեմ: Բայց չէ՞ որ սփյուռքի 70-80 տոկոսը դաշնակցական է: Հասկանո՞ւմ եք՝ նա ինչ արեց:
-Սե՞պ խրեց Հայաստանի և սփյուռքի միջև:
-Իհարկե: Փոխանակ ասեր՝ ժողովուրդ, վերջապես անկախացանք, էսքան տարի դուք զրկված եք եղել հայրենիք վերադառնալու հնարավորությունից, հիմա ձեր հայրենիքը վերջապես ազատագրվեց բոլշևիկյան, կոմունիստական ճնշումից, հիմա ոչ մի արգելք չկա, վերադարձեք, շենացրեք ձեր հայրենիքը և այլն, և այլն, արեց մի մեծ սխալ քայլ: Պատկերացնո՞ւմ եք՝ ինչ կլիներ, եթե այդ սխալը չարվեր: Աշխարհում 12 միլիոն հայ կա: Ես 12 միլիոնի մասին չեմ խոսում: Բայց եթե դրանց գոնե կեսը գար Հայաստան, Հայաստանը կդառնար ծաղկուն երկիր: Նույն սխալը կրկնեց Ռոբերտ Քոչարյանը, նույնն է անում այսօր Սերժ Սարգսյանը: Շահագրգիռ պայմաններ չեն ստեղծում, որ սփյուռքից եկող մարդը կարողանա հիմնավորվել Հայաստանում: Սիրիայի պատերազմից հետո քանիսը եկան հայրենիք, բայց տեսան, որ այստեղ ոչինչ չի ստացվում անել, գնացին այլ երկիր: Պիտի այդպիսի մարդիկ կարողանան այստեղ տնավորվել-բնավորվել, որ էս երկիրը դառնա երկիր: Մենք վերջապես պիտի դառնա՞նք երկիր: Մենք չե՞նք հասկանում, թե ինչ աշխարհագրական դիրք ունենք: Մի կողմից՝ Թուրքիա, մյուս կողմից՝ Ադրբեջան, տո մի երրորդ խնդիր էլ՝ Վրաստանը: Անընդհատ մեր կողքերից պոկեցին-տարան։ ՈՒ մենք էսօր էս ենք մնացել: Մենք չե՞նք հասկանում, որ ո՛չ գազ ունենք, ո՛չ նավթ ունենք, ո՛չ մի զիբիլ էլ չունենք. մեր ունեցածը մարդն է:

«ՄԵՆՔ ՀԱՅ ՄԱՐԴՈՒ ՌԵՍՈՒՐՍԸ ՊԻՏԻ ՕԳՏԱԳՈՐԾԵՆՔ ԻՐ ԲՈԼՈՐ ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՎ»

-Արամ Ղարաբեկյանի խոսքը հիշեցի. «Հայաստանը մի մեծ ֆորտե ունի՝ Մարդը»:
-Դա է: Մենք հայ մարդու ռեսուրսը պիտի օգտագործենք՝ իր բոլոր հնարավորություններով: Իմ ընկերը, որ ֆիզմաթ գիտությունների թեկնածու էր, պոլիտեխնիկում 30 հազար դրամ աշխատավարձ էր ստանում: Էսօր նա Գերմանիայում ատոմային ռեակտորներ է արտադրում՝ իր ինը հայ գործընկերների հետ: Պատկերացնո՞ւմ ես:
-Էլի հանգեցինք այն դառը ճշմարտությանը, որ ոչ միայն սիրիացի հայ փախստականը չի ուզում հայրենիքում ապրել, այլև հայաստանցին:
-Պիտի ուժեղանանք, ուրիշ ճար չկա: Շուշիի ազատագրման 25-ամյակն է մյուս տարի: Շուշիում գրեթե ոչինչ չի փոխվել: Ադրբեջանցին էլ իր անօդաչուն ուղարկում է, տեսնում է դա ու մտածում՝ իրենց պետք չէ Շուշին, գնամ-վերցնեմ: Ինչո՞ւ Շուշիին տիրություն չեն անում, որ Ղարաբաղի գոհարն է, ադամանդը: Քոնը չէ՞, տե՛ր կանգնիր: Եվ նույն վիճակն է բոլոր տեղերում:

«ՔԱՆԻ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԸ ՀԱՄԱԽՄԲՎԱԾ Է, ՔԱՆԻ ՏԱՔ Է, ՔԱՆԻ ՉԻ ՍԿՍԵԼ ԶԲԱՂՎԵԼ ՈՒՐԻՇ ԲԱՆԵՐՈՎ, ՊԵՏՔ Է ՍԱ ՕԳՏԱԳՈՐԾԵԼ»

-Եթե պաթոսը, ռոմանտիկան մի կողմ դնենք, կարո՞ղ ենք ասել, որ այսօր մի բան կա, որից կարող ենք կառչել, որի հաշվին կարող ենք լավատես լինել:
-Իհարկե կա: Հենց էն ոստիկանի աչքի արցունքը, որի մասին ասացի զրույցի սկզբում, ինձ հիմք է տալիս լավատես լինելու: Էս ժողովրդի պահվածքն է ինձ հիմք տալիս: Չկա մի մարդ, որ մտահոգված չլինի էս ամեն ինչով: Բայց պետք է սա օգտագործել, չի կարելի սառեցնել: Քանի ժողովուրդը համախմբված է, քանի տաք է, քանի չի սկսել զբաղվել ուրիշ բաներով, պետք է սա օգտագործել:

«ՄԵՐ ԳՐՊԱՆՈՒՄ ԿԱ՛Մ ԴԱՆԱԿ ՉԿԱ, ԿԱ՛Մ ԷԴ ԴԱՆԱԿԸ ՔՈՌ Է, ԿԱ՛Մ ԾԱԼՈՎԻ Է՝ ՉԻ ԲԱՑՎՈՒՄ»

-Ես չեմ ուզում հարցնել, թե Ղարաբաղում քանի ռմբակոծված-ավերված տուն տեսար, քանի որդեկորույս մայր տեսար: ՈՒզում եմ հարցնել՝ այդ լավատեսության հիմքերը տեսա՞ր այնտեղ:

-Մենակ Ղարաբաղի մասին չպիտի խոսենք: Խոսքը մարդու, մարդկային ռեսուրսի մասին է: Գիտե՞ս քանի զինվոր, քանի հրամանատար կա, որ ասում է. «Մենք պատրաստ ենք, սպասում ենք հրամանի»: ՈՒ ես գիտեմ, որ կանեն: Գուցե էմոցիոնալ մղումով, գուցե պաթոսի ազդեցությամբ, բայց կանեն: Ռուսաստանից էլ նեղանալու բան չկա: Եթե երկու հարևանով գժտված ենք, ես իրավունք ունե՞մ նեղանալու էն խանութպանից, որ իմ հարևանի վրա էլ է իր ապրանքը ծախում: Իհարկե՝ ոչ: Փոխանակ մտածեմ՝ ոնց անեմ, որ նրանից երկու անգամ ավելին առնեմ, նեղանում եմ, որ էդ խանութպանն իր ապրանքը ծախում է հարևանիս: Նրա գործը ծախելն է, իր ապրանքը պիտի իրացնի՞, թե՞ չէ: Դու էլ հարևանիդ նման առ, նրանից ավելի շատ առ: Չունե՞նք հնարավորություն:
-ՈՒնե՛նք:
-Մենք գտնվում ենք երկու, տո երեք պետությունների արանքում (նկատի ունեմ նաև Վրաստանը), որոնք խեղդում են մեզ: ՈՒրեմն պիտի կարողանանք ուժեղանալ: Մեր գրպանի դանակը միշտ պիտի սուր լինի: Իսկ մեր գրպանում կա՛մ դանակ չկա, կա՛մ էդ դանակը քոռ է, կա՛մ ծալովի է՝ չի բացվում: ՈՒ մենք մի երեք երկիր այն կողմ բողոքում ենք, թե մեզ խփեցին: Ո՞Ւր է քո դանակը, ինչո՞ւ չունես: Իրավունք չունես չունենալու: Մեր սփյուռքը մեր հզոր պոտենցիալն է, որը պիտի օգտագործենք: Ոչ թե օգտագործենք օգտագործելու համար, էս անցած տարիների նման, այլ լուրջ օգտագործենք: Սա նրանց երկիրն է, պիտի հնարավորություն տանք, որ գան-շենացնեն: Եվ էդ դեպքում Կուբաթլուում էլ մարդիկ կապրեն, Ջեբրայիլում էլ, Լաչինում էլ: ՈՒ էդ դեպքում կհասկանանք, որ մենք շատ ենք, որ մեր փոքր երկիրը մեզ չի հերիքում, մեզ Շահումյանն ու Կիրովաբադն էլ են պետք՝ ապրելու համար: ՈՒ էդ դեպքում հակառակորդը ռիսկ չի անի անգամ պարսատիկով մեզ վրա կրակել: Իսկ հիմա հակառակորդը տեսնում է, որ տասը տարի առաջ հարյուր լույս էր վառվում սահմանամերձ գյուղում, էսօր՝ քսան: ՈՒ մտածում է՝ ինչո՞ւ չգնամ-վերցնեմ: Էսպես հայ զինվորի թիկունքը դատարկվում է: Զինվորն ի՞նչը պահի:

«ՄԵՐ ԳԼՈՒԽԸ ՊԱՀՈՂՆ ԷԼ ԵՆՔ ՄԵՆՔ, ՄԵՐ ԳԼՈՒԽԸ ԳՈՎՈՂՆ ԷԼ, ՄԵՐ ԳԼՈՒԽՆ ՈՒՏՈՂՆ ԷԼ»

-Բայց և այնպես հայ զինվորն իր հողը, իր հայրենիքը պահում է: Ի՞նչ մղումներով:
-Մի ադրբեջանցու եմ հանդիպել նկարահանման հրապարակում: Ինքը սկսեց խոսակցությունը, ես որոշ ժամանակ բանի տեղ չէի դնում, հետո ջղայնացա: Ասում եմ. «Ակիֆ (էդ էր անունը), գիտե՞ս՝ որն է մեր ու ձեր տարբերությունը: Դուք, ձեր պետությունը, ձեր ժողովուրդը երբեք ձեր զինվորին ձերը չեք համարել: Երբ ձեր զինվորները կրակում են մեր դիրքերի վրա, գյուղացիք գալիս-լցվում են խրամատները և բառիս բուն իմաստով ծեծում նրանց, պահանջում չկրակել, կռիվ չհրահրել, որ հայերի պատասխան կրակոցներից չվնասվեն իրենց տները, իրենց երեխեքը: ՈՒ երբ ձեր գյուղերի վրա կրակում են, դուք սպիտակ դրոշներ եք տնկում ձեր տների վրա ու փախչում: Իսկ մե՞նք ինչ ենք անում: Եթե հանկարծ մի կրակոց է լսվում, ժողովուրդը գնում-կանգնում է իր զինվորի կողքին, մտնում է խրամատ ու զինվորի հետ կրակում: Էս մեր ու ձեր տարբերությունն է: Մենք դրա շնորհիվ հաղթել ենք 90-ականներին ու էլի ենք հաղթելու: Որովհետև մենք մեր զինվորի արժեքը լավ գիտենք: Որովհետև մեր զինվորը մեր ծոցից է դուրս եկել: Իսկ դուք ձեր զինվորին ձերը չեք համարում»: Ցավոք, պատերազմը սերունդների է բաժանվում: Էսօր իրենք մի սերունդ առաջ են անցել, իսկ մենք դեռ նախկինն ենք: Էսօր պատերազմի ձևը փոխվել է: Էսօր կացնով, բահով, ավտոմատով չեն կռվում: Տանը նստած՝ կոճակներով խաղեր են խաղում, ու նրանց հետևակը ընդամենը մաքրված տարածքում գնալ-դիրքավորվելու համար է: Սա է էս դարի պատերազմի ձևը: Մենք պիտի կարողանանք հզորանալ, զինվել, հաշիվ տալ ինքներս մեզ ու հասկանալ, որ պատերազմը դեռ չի վերջացել: Ցանկացած պահի կարող է վերսկսվել: Եվ ինձ բացարձակ չի հետաքրքրում՝ մե՞նք ենք շատ զոհ տվել, թե՞ Ադրբեջանը: Թեկուզ միլիոններով կոտորվեն դրանք: Ինձ համար մեր մեկ զոհն էլ է շատ, նա իմ ծոցից դուրս եկածն է, ինձ համար շատ թանկ է: ՈՒ պիտի գիտակցենք, որ չպետք է նեղանանք ռուսից, որ մեր դաշնակիցն է ու մեզ համար ինչ-որ բան չի անում: Մեր դաշնակիցը մենք ենք: Եթե նեղանալու բան ունենք, մեզնից պիտի նեղանանք, եթե ոգևորվելու բան ունենք, մեզնով պիտի ոգևորվենք: Էսքանս ենք մնացել մեր մի բուռ երկրում, մենք պիտի մեր հարցերը լուծենք: Մեր գլուխը պահողն էլ ենք մենք, մեր գլուխը գովողն էլ, մեր գլուխն ուտողն էլ: Ամեն բան մենք ենք անում, ուրիշը չի անում: Էնքան հարցեր կան, որ պայմանավորված չեն մեծ պետություններով: Մենք երկիր ունենք, ինչո՞ւ է 12 միլիոն մարդ դրսում ապրում: Ի՞նչ է, տուն չունե՞նք: Դա նույնն է, որ ես ահռելի բնակարան ունենամ, բայց իմ երեխեքն ուրիշի տներում վարձով ապրեն: Տուն ունենք, չէ՞: ՈՒրեմն եկեք մեր տունը մաքուր պահենք, նորմալ պահենք, որ մարդիկ վերադառնան տուն: Տեղը հերիքում է բոլորին, չէ՞: Չհերիքեց էլ, կարող ենք, չէ՞, կողքի տունն էլ գնել: Ռուսին ի՞նչ էս հարցերը: Ռուսը կարող է երեք կիլո ադրբեջանական խավիար է կերել էդ օրն ու հարցն ըստ այդմ է լուծում: Մենք նրանից ի՞նչ նեղանանք: Մենք պիտի մեր հարցը լուծենք: Մենք ենք, մեր սարերը, ու Ռևազն էլ մեր Ռևազն է: Ինչպես կուզենք, էդպես էլ կվարվենք:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ