4.Ինչպիսի՞ն կլինի աշխարհը 2018-ին

(Նախորդ մասը)

Գիտություն
Տիեզերքի ու կյանքի գաղտնիքները: 2018-ը կարող է բացահայտել որոշ գաղտնիքներ, բայց հավանական բացահայտումները չեն լինի ամպրոպ անամպ երկնքում, ավելի շուտ` կպսակեն տասնամյակների հետազոտությունները: Օրինակ` գրավիտացիոն ալիքների, որ առաջին անգամ գտել են 2015-ին, հետո 2 տարում` ևս 4 անգամ, որ ստեղծեց նոր աստղագիտություն: Հիմա, երբ գիտնականները գիտեն ի՞նչ ու որտե՞ղ որոնել, նրանք կսկսեն լսել իրար բախվող սև անցքերի, ձևավորվող աստղերի ու պայթող լուսատուների գրավիտացիոն «աղմուկը»: Այդ ձայնաշարն արդեն 2018-ին կարող է ինտեգրել տիեզերքը, որ մենք մինչև այսօր գիտեինք միայն էլեկտրամագնիսական ալիքներով, նոր գյուտերի հետ: Եվս մեկ զարգացող ոլորտ է ԴՆԹ-ի ուսումնասիրությունը, ավելի ստույգ` ԴՆԹ-ի փոփոխությունների մեր կարողությունը: Crispr Cas 9 տեխնոլոգիայի մշակումները սկսվել են 2005-ին, բայց միայն վերջերս գենետիկ copy paste սկզբունքի կիրառումը դուրս եկավ փորձարարական լաբորատորիաներից և հասավ հիվանդանոցներ, որտեղ բուժվում են եզակի հիվանդությունները, կամ դաշտեր, որտեղ աճեցվում են գենետիկ ձևափոխված օրգանիզմներ: Խոսքը վիթխարի ներուժով գործիքի մասին է: Օրինակ, Բոստոնում, Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտում մեթոդն օգտագործում են` ստեղծելու առավել դիմացկուն սոյա, որ չունի արտաքին գեներ (այսինքն` տեխնիկապես գենային ձևափոխված արտադրանք չէ), նրանց սեփական ԴՆԹ-ն «տրոհվում է»` անհրաժեշտ արդյունքն ստանալու համար: Գուցե 2018-ին մենք ականատես դառնանք այդ արդյունքների անհավանական «պայթյունի», իսկ զուգահեռ կբախվենք գենետիկ խմբագրումների կանոնակարգման անհրաժեշտության վերաբերյալ բանավեճերին քաղաքական մակարդակում:

Կլիմա
2018-ին կլիմայի փոփոխությունները կդրսևորվեն գլխավորապես երկու տեսակի հետևանքներով` աշխարհագրական ու մարդասիրական: Աշխարհագրականի էպիկենտրոնը կդառնա Արկտիկան, որ շարունակում է ջերմանալ երկու անգամ արագ մոլորակի մնացած հատվածներից: 2017-ի տարեվերջը հստակ նախազգուշացում էր` մայր ցամաքի ջերմաստիճանը զիջում է միայն 2016-ի ռեկորդային ցուցանիշներին, Արկտիկայում օվկիանոսի որոշ մասերում ջերմաստիճանը միջին ցուցանիշներից բարձրացել է 4 աստիճանով, իսկ Ալյասկայի ու Սիբիրի հավերժական սառույցները շարունակում են հալվել, որ լուրջ խնդիրներ է հարուցում տների ու ինֆրակառույցների համար: Դիտարկումների սկզբից (1979), որ թույլ են տալիս վերահսկել այդ տվյալները, Արկտիկայում նոյեմբերին ծովային սառույցի տարածումն ամենացածրն է: Դա հիմնարար ցուցանիշ է, որովհետև բարակ ու վատ ձևավորված ծովային սառույցը շատ ավելի խոցելի է ամռանը: Իսկ ծովային սառույցի տեղաշարժն ու Գրենլանդիայի հալոցքը կարող են փոխել օվկիանոսային հոսանքները և մթնոլորտի շրջանառությունը, որ կհարուցի եղանակային պայմանների մեծ փոփոխություններ Եվրոպայում ու ԱՄՆ-ում:
Հաշվի առեք նաև կլիմատիկ փախստականների թեման: ՄԱԿ-ի գնահատականով` 2009-ից ամեն վայրկյան մեկ մարդ հարկադրված է բնակավայր փոխել կլիմատիկ պայմանների պատճառով: Այդ ռիթմով Իտալիայի ամբողջ բնակչությունը 2 տարում կտեղափոխվի: Ի՞նչ անել: Ֆիզիկայի ասպարեզում Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր Դենիս Գաբորի խոսքերը ձևափոխելով` մենք չենք կարող գուշակել ապագան, բայց կարող ենք ձեռք բերել: Հիմա մենք ու մեր կառավարությունները պետք է այնպիսի ապագա ստեղծենք Երկրի համար, որ հնարավորինս լավ պահպանենք ապագա սերունդների համար:
La Repubblica, Իտալիա

Շարունակությունը` հաջորդիվ
Հ.Գ. Բարի մտադրություններով սալարկված է դժոխքի ճանապարհը` ասում էր Դանտեն: ԴՆԹ-ի փոփոխությունը երկսայրի սուր է, որ հայտնի չէ` ուր կտանի: Բժշկության մեջ փրկություն է, սննդի մեջ` գուցե թույն: Դեռ ոչ ոք հնարավորություն չի ունեցել ուսումնասիրել` ի՞նչ հետևանքներ կունենա գենափոխված սնունդը մարդու համար: Իսկ եղանակային փոփոխությունները, որի հետևանքն է գուցե նաև մեր տաք ձմեռը, հուսանք, որ կարգավորվում են ոչ միայն Արկտիկայում ու Գրենդլանդիայում, այլև շատ ավելի հուսալի ու կայուն մի տեղ, որտեղ հալոցքը սպառնալիք չէ:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ